Van lijden naar leiden – sfeerimpressie BG-dagen 2024
13 juni 2024
Deze editie van de Bedrijfsgeneeskundige Dagen verwelkomden we een recordaantal deelnemers met een mix van wetenschappelijke inzichten, inspiratie en praktische adviezen. Van de uitdagingen horende bij een groeiend aantal werkenden in combinatie met een krimpend aantal bedrijfsartsen tot het omarmen van planetaire gezondheid, het congres bood een breed scala aan onderwerpen voor de moderne bedrijfsarts. Was je er niet bij of wil je nog even terugkijken? Hieronder krijg je een impressie van de dagen in vogelvlucht.
De beschikbare presentaties vind je bij de congresdagen zelf: donderdag 30 mei en vrijdag 31 mei
Een nieuwe koers voor de bedrijfsgeneeskunde
De opening van het congres markeerde een belangrijke mijlpaal voor de NVAB. Met de presentatie van “Een nieuwe koers voor ons vak en een nieuwe uitstraling voor onze NVAB” benadrukte NVAB-voorzitter Boyd Thijssens de urgentie van een hernieuwde focus binnen de bedrijfsgeneeskunde. Omdat de vraag naar bedrijfsartsen het aantal beschikbare bedrijfsartsen overtreft, is het nodig dat we als beroepsgroep strategische keuzes maken om van maximale betekenis te zijn én te blijven voor zo veel mogelijk werkenden. Praktisch betekent dit een versterkte rol in sociale geneeskunde en bedrijfsgeneeskundig organisatieadvies, naast de traditionele individuele begeleiding.
Op vrijdag gingen Boyd Thijssens en vice-voorzitter Madelijn de Kleine met de deelnemers in gesprek om een begin te maken met het ‘hoe’: hoe brengen we de nieuwe koers in de praktijk? Wie hebben we nodig en wat hebben zíj nodig? Wat kan de vereniging doen? Voor dat laatste wensten de deelnemers vooral een focus op gesprekken met de ministeries over het stelsel en de financiering van zorg. Naast zo’n traject van lange adem was het advies om ook kleinere doelen te stellen die als katalysator kunnen dienen. Ook samenwerking met de verzekeringsartsen en artsen maatschappij en gezondheid werd belangrijk gevonden, om ons als sociaal geneeskundigen te verenigen. Ervaren bedrijfsartsen vragen we om zich als praktijk- of instituutsopleider beschikbaar te stellen, om voor de opleiding van toekomstige generaties van bedrijfsartsen te zorgen.
Boyd introduceerde ook de nieuwe huisstijl en de nieuwe website van de NVAB, waar parallel aan de koers aan gewerkt is. Gaandeweg kom je de nieuwe stijl op steeds meer plekken tegen. De nieuwe website verwachten we rond de zomer online te zetten.
Vandaag ontving Marjolein Bastiaanssen de Ramazziniprijs 2024 voor haar inzet voor de opleiding bedrijfsgeneeskunde. Sinds 2014 reikt de NVAB de Ramazziniprijs uit, vertelde NVAB-bestuurslid Iris Homeijer: “In 2014 gebeurde dat nog onder toeziend oog van slechts een handjevol artsen in opleiding op de Bedrijfsgeneeskundige Dagen. Nu zijn er veel nieuwe en aankomende bedrijfsartsen, die zowel online als in de zaal dit heugelijke feit meemaken. Alleen al de enorme aanwas van nieuwe collega’s is een opsteker voor de collega die genomineerd is voor de Ramazziniprijs.”
Herinner je je nog dat je bij lange autoritten tussendoor bij een tankstation je voorruit schoon moest maken? Omdat er zoveel vliegjes op zaten? Dat komt tegenwoordig niet meer voor, illustreerde Prof. Pim Martens, hoogleraar Planetaire Gezondheid, Universiteit Maastricht, zijn boodschap. “In mijn leven is 69% van de biodiversiteit verloren geraakt.” Hij onderstreepte de noodzaak van aanpassing aan klimaatveranderingen en het belang daarvan voor de volksgezondheid.
Ook professor Kees van Laarhoven, hoogleraar/afdelingshoofd chirurgie aan het RadboudUMC, benadrukte in zijn bijdrage de relatie tussen de gezondheid van de planeet en die van de mens. Hij pleitte ervoor om zowel de menselijke gezondheid als die van de planeet te integreren in One Health. Ze zijn aan elkaar verbonden via een gezonde leefomgeving. Dat bleek ook scherp uit het verhaal van professor Lidwien Smit, hoogleraar One Health en Milieu-epidemiologie aan de Universiteit Utrecht. Zij zoomde in op de kwetsbaarheid van het dichtbevolkte Nederland voor zoönosen. De schaalvergroting in de veeindustrie zorgt dat virussen makkelijk verder kunnen komen. Smit onderstreepte de interconnectie tussen mens, dier en omgeving. De drie professoren moedigden in hun verhalen aan om je als bedrijfsarts bewust te worden van de effecten van de omgeving op de gezondheid.
Klimaatverandering is de grootste bedreiging voor de volksgezondheid, zéker in combinatie met biodiversiteitsverlies. Door voorlichting en het stimuleren van duurzame keuzes, kunnen bedrijfsartsen bijdragen aan zowel de gezondheid van werknemers als de planeet. Iedereen kan wat doen. Door minder te consumeren, minder vlees te eten en minder te vliegen. Maar deel ook vooral je kennis: de meest duurzame keuze is vaak ook de gezondste keuze, zegt Martens. “Laat je motiveren door hoop en verwondering over wat we allemaal om ons heen zien. Als je in een groene omgeving leeft, dieren op school hebt, maak je ook mensen gezonder.”
De kracht van de bedrijfsarts
In de kelders van vliegvelden gebeurt heel veel waar je als reiziger geen weet van hebt. Ernst Jurgens, coördinerend bedrijfsarts mkbasics & IKANED, betrad het podium met een krachtig betoog ‘De kracht van de bedrijfsarts’. Met zijn ervaringen met het werk op Schiphol illustreerde hij hoe de mens in de bagagekelders ten dienste staat van een rigide systeem waar alles tot op de minuut is vastgelegd: “Het zit loeistrak in elkaar en, spoiler, daar zit het probleem.” De arbeidsinspectie noemde de werkomstandigheden voor bagageafhandeling in 2005 een probleem. Toen zijn afspraken gemaakt met en beloftes gedaan door de betrokken werkgevers. De arbeidsinspectie checkte de opvolging daarvan in 2010 en liet het daarna over aan deze volwassen werkgevers: zelfregulatie moeten ze aankunnen.
Jurgens: “Als bedrijfsarts zette ik me toen in om mensen te helpen. Maar het wrong om mensen te helpen re-integreren in een ziekmakende omgeving. Je kon erop wachten dat je ze weer terug zag. De menselijke maat is hier helemaal uit het oog verloren. Alles staat ten dienste van het systeem, en wij zijn als bedrijfsartsen alleen maar aan het repareren.” De vergelijking met de intensieve veehouderij dringt zich volgens Ernst op: ook daar is het systeem leidend en zijn innovaties bedoeld voor productieverhoging, desnoods ten koste van het dier zelf. Dat gebeurt bij mensen ook, legt Jurgens uit, “Handwerk wordt lopende bandwerk: eentonig werk. Het is een vorm van intensieve menshouderij. Een systeem is prima, maar dat mag niet ten koste van de mens gaan.” Inmiddels zijn er verbeteringen op Schiphol, maar daar is heel wat overtuigingskracht voor nodig geweest. Concurrentie tussen bagageafhandelaars en het ontbreken van sancties versterkten elkaar bij het in stand houden van dit ziekmakende systeem.
Het duurde tien jaar voor de grens bij de Ernst Jurgens bereikt was: “Je blijft proberen dingen te veranderen via je eigen vak, maar ik bleef aanlopen tegen het systeem dat leidend was. Voor verbetering is geen geld, geen tijd en dan is tien jaar zo voorbij met veel overleg met directies en dergelijke.” Zijn advies aan collega’s: gebruik de beschikbare instrumenten om het systeem te veranderen, niet het individu. Begeleid werkenden en verzamel info over het systeem. “En vraag jezelf af: in welke intensieve menshouderij werk jij? En wanneer zeg jij: beste werkgever, tot hier en niet verder?”
Multidisciplinaire samenwerking
Er zijn vele vormen van lijden. Een ervan is te vinden bij de mensen die lijden aan een aandoening door gevaarlijke stoffen waaraan zij tijdens het werk zijn blootgesteld. Koen Verbist, arbeidshygiënist en programmamanager Regeling Tegemoetkoming Stoffengerelateerde Beroepsziekenten (TSB), RIVM benadrukt in zijn pleidooi ‘Van lijden naar leiden gaat niet (van)zelf’ het belang van samenwerking tussen verschillende arboprofessionals. De praktische boodschap was duidelijk: Signaleer, diagnosticeer of verwijs door en meld vermoedens van beroepsziekten. Bedrijfsartsen moeten actief samenwerken met arbeidshygiënisten, veiligheidskundigen en andere professionals om de veiligheid en gezondheid op de werkvloer te verhogen. Verbist: “Er zijn verschillende leidraden, zoals voor het Periodiek Algemeen Gezondheidsonderzoek (PAGO). Daarin kun je zien waar jouw vakgebied dat van bijvoorbeeld de arbeidshygiënist kruist en waar je elkaar dus op moet zoeken.” Na het eerste jaar van de TSB regeling blijft het aantal aanvragen achter bij de verwachting en blijken dossiers vaak onvoldoende duidelijk, met teveel afwijzingen als gevolg. Verbist: “Per beroepsziekte spelen verschillende oorzaken een rol. Gezien de resultaten en de insteek van de TSB regeling dat het een coulanceregeling moet zijn, zijn we aan het verkennen welke ruimte we hebben om ruimere criteria toe te passen bij het beoordelen van aanvragen. Deze nieuwe regeling maakt duidelijk dat bij veel getroffen werkenden een stuk onderbouwing in hun medisch dossier mist. Om dat op te lossen hebben we elkaar nodig. Wees nieuwsgierig, onderzoek en maak gebruik van jouw recht op toegang tot de werkvloer.”
Ongeveer de helft van de mensen in Nederland krijgt op enig moment in het leven een psychische aandoening, zo blijk uit onderzoek van het Trimbos instituut. Omdat zoveel mensen met psychische problemen te maken krijgen, onderzocht Prof. dr. Evelien Brouwers, bijzonder hoogleraar bij Tranzo aan de Universiteit van Tilburg hoe inclusief de werkomgeving is in Nederland. Wat bleek: 43% van de respondenten heeft liever geen collega met psychische problemen en 64% werkt liever niet voor een leidinggevende met dergelijke problemen. Onder leidinggevenden denkt 64% dat er in hun werkomgeving wordt neergekeken op mensen met psychische problemen, en evenveel leidinggevenden zouden iemand liever niet aannemen als ze weten dat die persoon psychische problemen heeft. Toch gaf 93% aan persoonlijk geen negatieve ervaringen te hebben met collega’s met psychische problemen. Verder onderzoek maakte duidelijk dat openheid en de manier waarop men open is, grote invloed heeft op het vinden en houden van een baan. De onderzoekers ontwikkelden met financiering van ZonMw een beslishulp waarmee mensen konden bepalen wat ze tegen wie en hoe vertelden. Deze beslishulp zorgde ervoor dat mensen twee keer zo vaak een baan kregen en behielden, vergeleken met een controlegroep die die beslishulp niet gebruikte.
Praktische adviezen voor bedrijfsartsen
Probeer de persoon te zien i.p.v. het vooroordeel
NIVEA: Niet invullen voor een ander
Help de mindset van werkgevers, leidinggevenden en HR te groeien van uitsluiting naar ondersteuning
Youri Versloot, militair bedrijfsarts i.o., Defensie CLAS, onderstreepte de presentatie van professor Brouwers met zijn aangrijpende persoonlijke ervaring met psychische problemen. Het effect van hoe hijzelf en zijn omgeving weinig oog had voor hoe het voor hem was. Tot hij bij de bedrijfsarts kwam. En die zei niet: wat kan je wel doen en wanneer ga je weer aan het werk? Die zei: ‘goh, wat moet dat zwaar zijn voor jou.’ Een verademing. Dat maakte het verschil. “ Inmiddels is Youri zelf in opleiding tot bedrijfsarts: “En ik doe hetzelfde. Je ziet dan mensen ontspannen. Dat werk komt wel. Eerst rust.”
Werk-Privé Balans
Tijdens de sessie “Werk-Privé balans anno nu ” besprak Daantje Derks, professor Arbeids- en Organisatiepsychologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam de vervagende grens tussen werk en privéleven.
Het leven bestaat uit verschillende domeinen: werk, kinderen, partner, mantelzorg, sport etcetera, somde Daantje Derks op. Doordat je nu overal bereikbaar bent, vervagen de grenzen. ‘Anytime, any place’ is nu ‘everywhere, all the time’. Als het niet lukt om aan alle eisen te voldoen, ontstaan conflicterende belangen tussen de domeinen. Denk aan stress die je op het werk ervaart en meeneemt naar huis of als je je thuis gaat gedragen zoals je in je functie op het werk doet.
De vervagende grenzen zorgen er ook voor dat je op het werk wel even iets voor thuis kunt regelen en dat je werktelefoontjes in je vrije tijd beantwoordt. Maar daar komen cognitieve kosten bij kijken. Uit je taak stappen en weer verder gaan, is mentaal belastend. En interrupties uit een ander domein, geven meer verstoring. Het belang van herstel van werkdruk en de negatieve impact van continue bereikbaarheid werden door professor Derks benadrukt. Bedrijfsartsen kregen praktische tips om werknemers te helpen bij het herstellen van balans, zoals het instellen van focusprofielen op smartphones en het creëren van ononderbroken werktijdblokken.
Re-integratie en emotie-neurowetenschappen
Klinisch psycholoog dr. Jeanette van Dongen-Melman nam de deelnemers ter afsluiting van de rijk gevulde BG-dagen mee door het menselijk brein. En in het bijzonder vertelde zij hoe dat brein werkt en wat er gebeurt wanneer het uit balans is. “Het brein zoekt altijd naar evenwicht, homeostase,” zo legt Van Dongen-Melman uit. “In onze praktijk noemen we dat coping. Je kunt spreken van goede of slechte coping, maar dat is neurowetenschappelijk onjuist. Elke actie die het brein onderneemt om weer in evenwicht te komen is voor het brein oké.” Dit geeft belangrijke informatie wanneer je met werkenden die ziek zijn te maken hebt. Want ziekte geeft per definitie distress (onbalans) in het brein: “Dat is foute boel voor het brein: word ik wel weer de oude? Ziekte is bedreiging van (kwaliteit) leven en daardoor activeert het het primaire emotie-systeem ‘angst’. Pijn alarmeert het angstsysteem altijd. En angst zet het stresssysteem altijd aan. Angst zet ook het woedesysteem aan: die systemen liggen bij elkaar en werken vaak samen. Angst, pijn en woede veranderen de werking van het brein.” Bedrijfsartsen kregen inzichten in hoe het brein naar evenwicht streeft en hoe emoties vaak de overhand hebben bij beslissingen. De praktische toepassing hiervan is aandachtig luisteren, doorvragen en erkennen van zorgen en gevoelens, zegt van Dongen-Melman: “De werkende heeft het nodig om te voelen: ik ben in goed handen. Dan komt boven tafel wat echt nodig is. Begrip maakt samen zoeken naar oplossingen mogelijk.”
Met dank aan de organiserende Commissie Nascholing NVAB, sponsoren, de sprekers en deelnemers sluiten we opnieuw een succesvolle editie van de BG-dagen af. Het belang van samenwerking, duurzaamheid en empathie werd telkens opnieuw benadrukt. Van strategische keuzes in de bedrijfsvoering tot emotionele ondersteuning bij re-integratie, de presentaties boden een breed scala aan hulpmiddelen en inspiratie. Het congres bood bedrijfsartsen zo nieuwe kennis, inzichten en praktische handvatten om die in hun dagelijks werk toe te passen.
Deze keer was bijna het hele congres uitverkocht. Zet nu de volgende editie vast in je agenda: donderdag 8 en vrijdag 9 mei 2025 kun je weer een mooi programma verwachten!
