Het RIVM en het Trimbos-instituut hebben dinsdag 9 december de Monitor mentale gezondheid (2025) gepubliceerd. De monitor brengt de mentale gezondheid van Nederland in kaart. Hiervoor zijn cijfers uit bestaande onderzoeken gebruikt en wordt er gekeken naar verschillende doelgroepen. Hieruit blijkt dat de mentale gezondheid bij een aantal groepen al een langere tijd achteruit gaat. Vooral bij adolescenten, jongvolwassenen en vrouwen is een stijging van mentale klachten te zien.
Verschillende factoren die invloed hebben op mentale gezondheid
“Mentale gezondheid wordt beïnvloed door veel verschillende factoren. Juist daardoor is het soms ongrijpbaar: voortdurende veranderingen, technologische ontwikkelingen zoals AI, geopolitieke spanningen, krapte op de woningmarkt, veiligheidsvraagstukken, de impact van corona en de overgang naar nieuw hybride werken,” vertelt bedrijfsarts Marieke van Hoffen. Marieke is aan de VU gepromoveerd op het promotieonderzoek “Stress en ziekteverzuim: voorspellende factoren en oorzakelijke mechanismen van verzuim door psychische klachten“. Zij was dinsdag 9 december te gast bij BNR’s Big Five om te spreken over uitdagingen op de werkvloer, specifiek over werkdruk en werkstress.
De rol van de leidinggevende
Belangrijke factoren die volgens de monitor samenhangen met mentale gezondheid zijn onder andere hoe gezond mensen zich voelen en of zij steun hebben van bijvoorbeeld familie, vrienden of school. Maar ook werk speelt mee. Daarover geeft Marieke aan: “Het belangrijkst is dat je alert bent op veranderd gedrag; leidinggevenden spelen daarin een cruciale rol. Het is heel belangrijk om een oprecht gesprek aan te gaan. Door te vragen wat iemand nodig heeft, kun je voorkomen dat iemand uitvalt,” zegt Marieke.
Uitval voorkomen
Uit het onderzoek van Marieke komt naar voren dat er drie signalen te herkennen zijn bij werknemers voordat zij uitvallen: piekeren, lusteloosheid en gespannenheid. Zo geeft ze als voorbeeld, “Als iemand zegt: ‘ik heb het hele weekend alleen maar op de bank gezeten,’ dan moet er een lichtje gaan branden. Wat belangrijk is, is dat het werk waar mogelijk wordt aangepast aan het individu, rekening houdend met drie basisbehoeften: autonomie, verbinding en de ruimte om jezelf te ontwikkelen.”
Verantwoordelijkheid van de werknemer
Ook in ons privéleven staan we voortdurend aan, aldus Marieke. “We hebben weinig hersteltijd; we werken veel achter schermen en gaan ook daarna privé verder op dezelfde manier. Gezonde, herstellende activiteiten, zoals de natuur in gaan of afspreken met vrienden, gebeuren steeds minder.” Bij veel mensen begint het met lichte klachten, vaak gepaard met een gevoel van control verlies, voordat zij zich uiteindelijk ziekmelden. Het is daarom belangrijk om bij de eerste signalen aan de bel te trekken. Juist in die beginfase kan iedereen al actie ondernemen, zowel thuis als op het werk, benadrukt Marieke. Daarbij helpt het om stressklachten niet meteen een negatief label te geven of te medicaliseren. “Een op- en neergaande stemming en stress zijn een normaal onderdeel van het leven.”
Probleem voor de samenleving
Het gaat hier om een groot en urgent probleem, zowel voor werknemers zelf als voor de samenleving. Uitval leidt ertoe dat werk moet worden overgenomen door collega’s of blijft liggen. Daarnaast kost het de samenleving als geheel veel geld.
Marieke, lid van de commissie Preventie van de NVAB, benadrukt dat er al veel wet- en regelgeving bestaat op het gebied van psychosociale arbeidsbelasting. De uitdaging zit echter in de uitvoering: de regelgeving is vaak te abstract en biedt werkgevers onvoldoende houvast om dit in de praktijk concreet toe te passen. Een eerste en cruciale stap is dat organisaties structureel de risico’s op het gebied van psychosociale arbeidsbelasting in kaart brengen. Door daar vervolgens gericht op in te grijpen, kan met relatief beperkte middelen een groot positief effect bereikt worden.
Toch doen te weinig bedrijven dit, terwijl er formele regelgeving bestaat die voorschrijft dat deze risico-inventarisatie moet plaatsvinden. Op dit terrein is collectieve preventie een van de meest kansrijke manieren om gezondheidswinst én economische winst te behalen.
De nieuwe koers van de NVAB
De signalen op de werkvloer en de rol van werkgevers en werknemers laten zien dat structurele preventie niet alleen een individuele, maar ook een collectieve verantwoordelijkheid is. Investeren in preventie loont: het vermindert ziekteverzuim, voorkomt langdurige uitval en verlaagt zorg- en maatschappelijke kosten. Dit is precies waar de NVAB met haar nieuwe koers op inzet: prioriteiten herschikken binnen het vak, door sociale geneeskunde en bedrijfsgeneeskundig organisatieadvies voorop te zetten. Preventie is geen bijkomstigheid, maar een investering die zichzelf terugverdient – in gezondheid, in duurzame inzetbaarheid en in minder kosten voor werkgevers én de samenleving.
